آرامگاه حافظ مجموعه آرامگاهی در شمال شیراز و جنوب دروازه قرآن است. وسعت آن ۵ هکتار می باشد. از دو فضای باز شمالی و جنوبی تشکیل‌شده است که هرکدام با یک تالار از هم جداشده‌اند. این مجموعه دارای ۴ گیت ورودی و خروجی می‌باشد. دروازه اصلی در جنوب، ۲ دروازه در غرب و دیگری در شمال شرقی است. تالار آرامگاه حافظ که قدمت آن به دوران زندیه می‌رسد، ۵۶ متر طول و ۸ متر عرض دارد و از ۲۰ ستون سنگی به ارتفاع ۵ متر تشکیل‌شده است. این تالار درگذشته دارای ۴ ستون و ۴ اتاق بوده که بعداً اتاق‌ها از آن حذف‌شده است.
منارجنبان با مساحتی حدود ۱۴۶ متر مربع و مناره هایی به ارتفاع هفت و نیم متر از سطح بام، یکی از آثار معماری دوره ایلخانیان به شمار می رود. سقف بنای منارجنبان با کاشی کاری های لاجوردی و فیروزه ای پوشانده شده و چشم هر بیننده ای را بخود خیره می کند. بر فراز منار جنبان که از شاهکارهای معماری ایران است، دو مناره ی زیبا قرار گرفته که ارتفاع هرکدام از سطح زمین ۱۷.۵ متر و پهنایشان هم ۹ متر می باشد.
کاخ چهل ستون یک عمارت با ۶۷هزار مترمربع مساحت است. ماجرای این کاخ با بناکردن کوشکی در میان باغ شروع می‌شود. این کوشک همان مرکز اولیه عمارت چهل ستون است. بعد از آن به‌تدریج ساختمان تکمیل می‌شود و بخش‌های دیگر در مجموعه به‌وجود می‌آیند عمارت چهل ستون بخش‌های مختلفی دارد، تالار ۱۸ ستون و تالار آینه. در اصل ایوان کاخ چهل ستون اصفهان دارای دو بخش است.
معماری کاخ هشت بهشت همانند باغی است مسطح هم ردیف باغ هایی چون خرگاه، انگورستان و دمور. بخش مرکزی بنای کاخ ایوانی به سمت شمال دارد و 4 صفه است. سقف بالای صفه از مقرنس هایی از جنس گچ پوشیده شده که بسیار خوش طرح و رنگ هستند. گچ بری و ها نقاشی های اتاق های طبقه اول بسیار چشم نواز دیدنی هستند اما در برابر رواق ها، طاق ها و پنجره های بی نظیر طبقه دوم رنگ می بازند.
یکی از قسمت‌هایی که باعث تفاوت چشمگیر معماری عالی قاپو با معماری دیگر ساختمان‌ها شده است، وجود تزئینات داخلی و خارجی در آن است. در تزئینات داخلی و خارجی از کاشی‌هایی با آجرهای هفت‌رنگ و خطوط اسلیمی به همراه نقاشی‌های گل، بوته و حیوانات و مینیاتوری‌های اصیل ایرانی توسط رضا عباسی و خارجی توسط اروپاییان استفاده شده است.
اين خانه درخيابان علوي كاشان واقع است و توسط بازرگاني به نام حاج سيد حسن نطنزي در حوالي سال 1275 قمري در دوره قاجاريه ساخته شده است ،چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد مي كرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردي مشهور شده و خانه اي هم كه متعلق به وي بوده به خانه بروجردي موسوم شده است .
اين خانه كه از شاهكارهاي هنر معماري قديم بشمار مي رود در نزديكي خانه تاريخي بروجرديها و در جوار بقعه مباركه امامزاده سلطان امير احمد (ع) قرار دارد. به علت آنكه سنگ بناي اين خانه را شخصي به نام حاج سيد جعفر طباطبايي نطنزي بنا نهاده است به خانه طباطبايي ها موسوم و مشهور شده است.
خانه آل ياسين كه در محله پشت مشهد در خيابان امام خميني (ره) كاشان قرار دارد . در اواسط قرن سيزدهم هجري قمري به دستور محمد شاه قاجار براي مرحوم سيد پشت مشهدي يعني محمد تقي حسيني كاشاني عالم و مرجع معروف قرن سيزدهم ساخته شده است.
لان اصلی خانه‌های قزوین از یک تالار میانی با ابعاد گسترده و دو اتاق کوچک در طرفین تالار تشکیل شده و غالبا دارای شاه‌نشین و اتاق‌های گوناگون هستند. این خانه‌ها دارای زیرزمین‌های تودرتو با طرح‌های زیبا و پوشش‌های ضربی و آجرکاری‌های چشم‌نواز هستند. حوض‌خانه با سنگ‌های مرمرین و هواکش‌ها به منظور خنک کردن و تهویه فضای زیرزمین خانه تعبیه شده‌اند و بیان‌گر ویژگی‌های معماری این شهر است.
مهریز یکی از شهرستان های تاریخی و باستانی استان یزد است که به دلیل قدمت و آثار تاریخی که در خود دارد سالانه میزبان جمعیت بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی می باشد. این کاروانسرا قدمتی بیش از ۴۰۰ سال دارد و یکی از دیدنی ترین جاذبه هایی است که در این شهرستان وجود دارد
دِیرِ گچین کاروانسرایی در ایران است که بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. دیر گچین یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران است و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر باعث شده آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند. دیر گچین در بخش مرکزی شهرستان قم، ۸۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم (کیلومتر ۶۰ بزرگراه گرمسار)، و ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ورامین واقع شده‌است.
کاروانسرای عباسی مادرشاه در مورچه خورت، یكی از بزرگترین كاروانسراهای اصفهان اسـت که همزمان با بنای مدرسه چهارباغ ساخته شد تا درآمد و عواید آن بـه مصرف مخارج طلاب و نگه داری مدرسه برسد.
بازار قزوین، از جمله دیدنی‌ترین آثار معماری شهر قزوین به شمار می‌آید. این بازار تشکیل شده از تعدادی سرا و تیمچه، و مجموعه‌ای زیبا و دیدنی است. این مجموعه در دوره صفویه ساخته شد اما، قسمت‌های دیگر آن در دوران قاجاریه تکمیل شد. این بازارهای در گذشته شامل مراکز تجاری چون سراها، مراکز فرهنگی - مذهبی مانند مدارس، مساجد و فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار بوده است.
در مرکز این شهر و شرق میدان شهرداری بنا شده است. ساخت این بازار به نیمه قرن هجدهم میلادی بر می گردد که ۲۱ سال به طول انجامید. از بازار جهرم به عنوان خواهر دوقلوی بازار وکیل یاد می شود. برای ساخت بازار وکیل از مصالحی همچون گچ، آجر و آهک استفاده شده است. دیوارهای این بنا، روی پایه هایی از تخته سنگ تراشیده، قرار دارند.
تاریخ ساخت بازار سنتی کاشان را به دوران آل بویه نسبت می‌دهند. از دوران آق‌قیونلوها هم آثاری در این بازار تاریخی یافت شده است. در زمان شاه عباس صفوی این بازار گسترش زیادی یافت و در دوران زندیه و سپس قاجاریه بخش‌های بیشتری به آن افزوده شد. بخشی از این بازار در زلزله سال ۱۱۲۹ از میان رفت و بخش دیگری هم در دوران پهلوی و پس از آن، در جریان گسترش و نوسازی شهر ویران شد.
قیصریه معروفترین بازار اصفهان است که در میدان نقش جهان واقع شده است این بازار با نام بازار سلطانی نیز شناخته می شود. ساختار بازار قیصریه در دو طبقه مرتفع ساخته شده که طبقه بالا به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه‌های اصناف گوناگون در کنار هم مستقر بوده اند.
بازار تبریز یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان و جزو زنده‌ترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می‌رود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار که شامل مجموعه‌ای از ساختارهای مختلف اجتماعی است، در میان بازارهای ایران منحصربه‌فرد است.
بازار در بافت شهر، استخوان بندی اصلی شهر را تشکیل می دهد. مسقف بودن بازار یکی از خصوصیات بارز آن به حساب می آید که بر اساس حکمت و دلایلی خاص، این گونه ساخته می شدند. بازارهای مسقف ضمن مصون نگه داشتن مردم از شرایط نامساعد جوی، امنیت در بازار را نیز تامین می کردند.
این دوره را باید دوره افول معماری ایران به شمار آورد چرا که در مقایسه با ابنیه بسیار زیبای دوره صفوی ، بنایی که بتواند با آن برابری کند ، ساخته نشد. برجسته ترین ابنیه این دوره متعلق به فتحعلی شاه است که خود تقلیدی از ابنیه صفوی است و اکثر تزئینات مهم از هنر اروپایی اقتباس شده است .
بناهای این دوره باز هم دارای طرح کلی چهار ایوانی است البته به ساخت ایوان های عظیم با ابعاد بزرگ توجه بسیار شده است. در ابنیه مذهبی کاشی های لعاب دار، معرق و هفت رنگ در تزیین دیواره های خارجی و داخلی بنا ، طاق ها، مناره ها، گنبدها و محراب ها استفاده شده است.
بناها در این دوره بازهم بر پایه شکل ها و ساختمان های دوره سلجوقی استوار است. ولی در سایه تسلط مغولان ، مقیاس و عظمت تازه ایی یافته و در تزئینات بنا توجه بسیار مبذول شده است.
