ایران شناسی / حمام شیخ‌بهایی اصفهان

 حمام شیخ‌بهایی اصفهان

حمام شیخ‌بهایی اصفهان

راز گرم شدن حمام شیخ‌بهایی تنها با یک شمع/ توقف تعمیرات حمام اصفهان- حمام شیخ‌بهایی با راز نامکشوف خود یعنی گرم شدن منبع حمام با شمعی که همواره روشن بوده، تبلور هنر معماری و ذهن خلاق ایرانیان در طراحی بناها است؛ موضوعی که سالها ذهن دانشمندان جهان را مشغول کرد.شیخ بهایی از بزرگ ترین دانشمندان عصر صفوی است که در علوم فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت و مجموعه تالیفاتی که از او بر جای مانده در حدود ۸۸ کتاب و رساله است.

وی که بنا بر وصیت خود در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا (ع) دفن شده، در میان عموم مردم به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده است.
معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف، ساخت ساعت آفتابی در حرم امام رضا (ع) و مهم‌تر از همه ساخت بنایی که سالها ذهن ایرانیان و جهانیان را مشغول کرد از شاخص‌ترین اقدامات مهندسی و معماری است که به شیخ‌بهایی نسبت داده‌اند.

گرمابه‌های متعدد و مختلف اصفهان خود نمادی از ذهن خلاقانه ایرانیان در معماری است به گونه‌ای که در آنها مکانی با سنگ‌ مرمر خاص برای ماساژ کمر، مکان‌هایی برای استراحت، صرف غذا و نوشیدن گلاب اصفهان قابل مشاهده است.

حمام شیخ بهایی

در این میان معماهای حمام شیخ بهایی از مهم‌ترین رازهای نامکشوف بناهای تاریخی است به گونه‌ای که پس از گذشت سالیان سال هنوز دانشمندان نتوانسته‌اند به شکل ۱۰۰ درصدی به معمای روشن بودن همیشگی شمعی که مخزن این حمام را گرم کرده پی ببرند.

معمای دیگر این حمام گرم شدن مخزن بزرگ آن با یک شمع بوده است .

این حمام  در شعاع ۱۰۰ متری جنوب گنبد نظام الملک (جنوب مسجد جامع عتیق) در محله «در دست» قرار دارد و گرچه از نظر معماری دارای ویژگی های حمام‌های دوره صفویه است اما در اقوال تاریخی از آن با عنوان حمام اسرار آمیز نام برده شده است چراکه آب خزینه‌ای آن  بدون مصرف انرژی مستقیم گرم می‌شده؛ به عبارتی سیستم گرمایی این حمام از شاهکارهای مهندسی با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی محسوب می‌شود. 

همه گفته های مرتبط با رازهای حمام شیخ‌بهایی بر مبنای حدسیات‌است  

در این ارتباط ناصر طاهری معاون میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: گرم شدن مخزن حمام شیخ بهایی با یک شمع و روشن بودن دائمی آن مطلبی است که در آن شکی وجود ندارد اما هنوز نمی‌توان درباره چگونگی این موضع مطلبی قطعی بیان کرد و تمام موارد بیان شده از حدسیات با توجه به شواهد پیرامونی به دست آمده است.

این احتمال وجود دارد که یک سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی در حد فاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی را به خزینه حمام هدایت می‌کرده و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان شده و به عنوان منبع گرما در مشعل خزینه می‌سوخته است.


با توجه به مجاورت عصارخانه جماله با این حمام که در آن از دانه‌های گیاهی، روغن تهیه می شده است ممکن است این سوخت منبع تهیه انرژی این شعله قرار گرفته باشد.
 بسیاری از بناهای اصفهان دارای معماهایی بوده که پس از مدتی کشف شده است؛ به طور مثال راز حرکت مناره‌های منار جنبان از نظر سازه‌ای اکنون برای ما مکشوف است اما در ارتباط با حمام شیخ‌بهایی هنوز هیچ چیز به شکل قطعی مشخص نشده است.

 
کشف تنپوشه‌های سفالی و چاه‌های مرتبط در مجاورت حمام شیخ بهایی

در جریان مرمت خانه شیخ بهایی در مجاورت این بنا در کف زمین تنپوشه‌های سفالی و چاه‌های مرتبطی پیدا شده است که نظریه نخست را در ارتباط با تامین انرژی این شعله تایید ‌‌می‌کند ضمن اینکه با مطالعات باستان‌شناسی در این منطقه مشخص شد که فاضلاب شهر اصفهان توسط لوله‌های جمع آوری فاضلاب وارد خزینه حمام می‌شده است.

امروزه تولید گاز از فاضلاب با عنوان بیوگاز نامیده می‌شود که یکی از تخصص های مهندسین بهداشت و محیط زیست است و در کشورهای اروپایی و آمریکا از این سیستم بعنوان بازیافت فاضلاب و تهیه سوخت استفاده می‌شود ولی متاسفانه در ایران کاربرد زیادی ندارد .

اقدامات استحکامی و حفاظتی حمام شیخ‌بهایی به پایان رسیده است

این بنا دارای ۳۰ تا ۴۰ وارث مدعی بوده است که به تدریج خریداری و هم اکنون به طور کامل در مالکیت میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد.
 هرسال بنا بر میزان اعتباری که به این بنای تاریخی بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان اختصاص داده شده اقدامات مرمتی در آن انجام شده اما همچنان این حمام نیازمند اقدامات مرمتی است.

تاکنون عملیات های مرمتی ضروری برای استحکام و حفاظت این حمام تاریخی و خارج کردن از وضعیت خطر انجام شده اما اکنون با وجود اینکه طرح مطالعاتی تعمیراتی این بنا تهیه شده است تعمیرات آن تا زمان مشخص شدن الحاقات و کاربری نهایی متوقف است.

راز گرم شدن مخزن حمام شیخ بهایی با یک شمع

اما معمای دیگر این حمام این است که چگونه یک شمع می‌تواند یک مخزن آب را گرم کند؟
در سال‌های اخیر یک مخترع مشهدی پس از ۳۰۰ سال با شبیه سازی حمام شیخ بهایی احتمال دیگری مطرح کرد.

علی‌اصغر برهمند، رئیس انجمن مخترعان خراسان رضوی و طراح شبیه سازی حمام شیخ بهایی مدعی شد که منبع آب این گرمابه از طلا بوده و با توجه به این که طلا رساناترین فلز انتقال گرما است با حرارت کم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شده است.

در طرح شبیه سازی شده به علت دسترسی نداشتن به طلا از مس استفاده شده که در حمام منازل هم قابل استفاده است و موجب صرفه جویی ۳۰ درصدی در مصرف سوخت می‌شود.
این اثر پژوهشی که به تایید انجمن مخترعان خراسان رضوی رسیده موفق به کسب دو نشان طلای سوئیس در سال ۲۰۰۶ و مدال طلای مسکو ۲۰۰۷ شده است.

در واقع بنا بر نظر برهمند شیخ بهایی با استفاده از طلا که رسانایی بالایی دارد و در انتقال گرما نقش موثری ایفا می‌کند منبع این حمام را ساخت و به دلیل استفاده از طلا و جلوگیری از سرقت آن، راز ساخت آن را پنهان نگه داشت.

سرنوشت نهایی حمام شیخ‌بهایی

ناصر طاهری معاون میراث‌فرهنگی و گردشگری اصفهان با اشاره به اینکه کاربری آینده این حمام می تواند به شکل حمام سنتی، نمایشگاه یا موزه و مجموعه‌های پذیرایی گردشگری باشد و بر این اساس ادامه مرمت‌های این بنا انجام می‌شود، گفت: 
کاربری فرهنگی برترین تصمیم در مورد این حمام است چرا که بنایی معمولی نیست و باید به تناسب شخصیت علمی و تاریخی شیخ بهایی درباره آن تصمیم گیری می شود.

وی افزود: بر این اساس می توان کاربری حمام را به گونه‌ای درنظر گرفت که زندگی شیخ بهایی و آثار این دانشمند بزرگ در بنای آن درنظر گرفته شود.

معاون میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان درارتباط با سخن برخی افراد به ظاهر کارشناس در ارتباط با اینکه این حمام ارتباطی با شیخ بهایی ندارد، بیان داشت: در مرتبط بودن این حمام با شیخ بهایی هیچ شکی از نظر تاریخی وجود ندارد ضمن اینکه حمام در محله‌ای قرار دارد که دیگر آثار مرتبط با شیخ بهایی همچون عصارخانه شیخ بهایی (جماله) و خانه شیخ بهایی و موارد دیگر مرتبط با زندگی این فرد نیز در همین محله است.

دلیل خاموش شدن شمع حمام چیست؟

گرماخانه شیخ بهایی دارای دو سربینه است که سربینه بزرگ متعلق به مردان و سربینه کوچک متعلق به زنان است و دارای استخر و تعدادی خزینه و آب انبار هست.

در ارتباط با این حمام نکته مهم این است که آب دیگ‌های آن تا اواسط دوره پهلوی با شعله‌ شمع به جوش می‌آمده است اما اکنون این سیستم کارآیی ندارد که دلایل مختلفی برای این امر ذکر شده است.

اما یکی از مشهورترین دلایل ذکر شده برای خاموشی شعله شمع این حمام این است که تعدادی از محققان خارجی در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه‌ اصلی را تخریب و پس از آن شمع خاموش شده است.

گفتنی است ساخت حمام شیخ بهایی ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تا ۲۰ سال پیش همچنان این بنا به عنوان حمام استفاده می‌شده است.

  • با کمترین هزینه بیشترین لذت از سفر

    با کمترین هزینه بیشترین لذت از سفر

    چگونه میتوانیم با کمترین هزینه بیشترین لذت را از سفر خود ببریم؟ سفر کم هزینه به کیش جزیره کیش یکی از مهم ترین قطب های گردشگری ایران شناخته می‌شود که هر ساله پذیرای صدها هزار گردشگر از سرتاسر نقاط کشور است. فرقی نمی‌کند تابستان باشد یا زمستان، هر زمان به کیش سفر کنید با جمعیت زیادی از مسافران روبه‌رو می‌شوید.

  • روستا و بندر لافت قشم

    روستا و بندر لافت قشم

    روستای لافت و بندر لافت قشم یکی از زیباترین روستاهای جزیره قشم به حساب می­‌آید. این روستا را به عنوان بندر تاریخی لافت نیز می­‌شناسند. غروب آفتاب در این روستا چشم‌­انداز بی­نظیری خلق می­‌کند. این بندر قابلیت آن را دارد که در لحظه اول شما را شیفته خود کند. معماری‌­های زیبای این روستا در کنار فرهنگ مردم روستای لافت، جاذبه‌­های تاریخی و چشم­اندازهای طبیعی همگی از زیبایی‌­های این منطقه محسوب می­‌شوند.

  • خانه لاری‌ها تاریخیه یزد

    خانه لاری‌ها تاریخیه یزد

    شهر یزد را می‌توان یکی از نمادهای فرهنگی ایران دانست که از اهمیت و ارزش بسیار بالایی برخوردار است. بناها و خانه ‌های تاریخی یزد به دلیل آنکه در بافت کویری قرار گرفته‌اند، به سبک خاصی ساخته شده و از ویژگی‌های خاصی برخوردارند. شهر یزد به دلیل بهره‌مندی از آثار تاریخی و بناهای قدیمی از شهرت خاصی در میان سایر شهرهای ایران برخوردار بوده و لقب عروس کویر ایران به حق برازنده آن است. در ادامه به معرفی و فلسفه کهن خانه های تاریخی یزد خواهیم پرداخت؛ همراه جاباما باشید.

  •  معماری ۵ هزارساله سیستان و بلوچستان

    معماری ۵ هزارساله سیستان و بلوچستان

    معماری غنی سیستان و بلوچستان قدمتی به درازای تاریخ ۵ هزارساله منطقه دارد که متأسفانه مغفول مانده و معماری بی‌هویت غربی جای آن را گرفته است.از قدیم‌الایام مسکن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و شاید اولین نیازهای بشر مطرح بوده است و طبق تعریف کوچک‌ترین عنصر سکونتگاه‌ها را تشکیل می‌دهد، مسکن زائیده مهم‌ترین نیاز انسان‌ها و یکی از پدیده‌های جغرافیایی هر منطقه است.

  • ساحل صخره ای چابهار

    ساحل صخره ای چابهار

    هیمشه وقتی صحبت از ساحل پیش می آید در ذهن همه ما تصویر ساحلی شنی یا ماسه ای نقش می بندد که موج های آرامی در آن به ساحل می آیند و می روند. دقیقا بر خلاف چیزی که در ساحل صخره ای چابهار انتظار شما را می کشد. تماشای ساحل صخره ای تنها بندر اقیانوسی ایران که موج هایی بلند به آن می خورند یکی از زیباترین تصاویری است که در سفر به چابهار می توانیم آن را ببینیم. شهری ساحلی که با صخره های بلندش رو به دریا ایستاده

  • دریاچه مهارلو _استان فارس شیراز

    دریاچه مهارلو _استان فارس شیراز

    یکی از جاذبه‌های طبیعی و تماشایی استان فارس و جاهای دیدنی شیراز، تالاب مهارلو یا دریاچه مهارلو است که در حدود ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی این شهر قرار دارد. دریاچه مهارلو به‌عنوان دریاچه صورتی نیز شناخته می‌شود و دلیل صورتی و قرمز بودن این دریاچه، رشد نوعی جلبک در آب آن است. این دریاچه بخشی از منطقه شکار ممنوع مهارلو در شیراز محسوب می‌شود و پناهگاه و زیستگاه پرندگان مهاجری چون فلامینگوها است.

  • کاخ سعدآباد تهران

    کاخ سعدآباد تهران

    در شلوغی و هیاهوی تهران هر کسی به دنبال راه گریزی است تا دقایقی را به دور از این هیاهو و روزمرگی‌های روزانه سپری کند و اگر کمی چشم بگرداند چاره کار را در شمال شهر پیدا می‌کند. جایی که در جوار کوهپایه‌های توچال و طبیعت سرسبز دربند مجموعه ای شگفت انگیز و چشم نواز با ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، باغ‌ها، خیابان‌ها، چشمه‌ها، کاخ‌ها و کوشک‌های متفاوت با قدمتی تاریخی قرار گرفته و با آغوش باز پذیرای گردشگران و میهمانان خود است.

  • پل ورگان

    پل ورگان

    گمنامی پل فلاورجان در میان پل‌های اصفهان/ وقتی تنها پل 2 قوسی زاینده‌رود از دید گردشگران مخفی می‌ماند پل‌های تاریخی فلاورجان یا همان «وَرگان» و پل بابا محمود ۲ پل تاریخی شهرستان فلاورجان هستند که همه ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی می‌شوند، پل فلاورجان تنها پل تاریخی ۲ قوسی ساخته شده بر روی رودخانه زاینده‌رود به شمار می‌رود.

  • پل جوبی

    پل جوبی

    در دوران صفویه در کتاب ژان شاردن. در سمت راست آن کاخ سعادت‌آباد، بالای کاخ عمارت آیینه‌خانه، سمت راست آیینه‌خانه عمارت نمکدان است.

  • سفر به کاشان

    سفر به کاشان

    شهر گلاب و خانه‌های تاریخی راهنمای سفر به کاشان؛ شهر گلاب و خانه‌های تاریخی کاشان شهری‌ست که، به قول سهراب سپهری، جور دیگر باید دیدش! شهری که با عنوان‌های شهر گل و گلاب، پایتخت فرش جهان و خانه‌های تاریخی‌اش بر سر زبان‌هاست و با مردم خونگرم و مهمان‌دوستش پذیرای گردشگران و مسافران از هرجای جهان. در هر فصلی از سال، سفر به کاشان لطف و صفای خودش را دارد. تنها چیزی‌که نباید یادتان برود، راهنمای کاشان‌گردی‌ست. در این مطلب از اسنپ‌تریپ برایتان از قصه‌ی کاشان شروع کرده‌ایم، و از دیدنی‌ها و خوردنی‌ها و ه

  • مسجد کبود تبریز

    مسجد کبود تبریز

    استان آذربایجان شرقی _تبریز_نام محلی:کؤی مچید، گؤی مسجید_نام‌های دیگر:مسجد جهانشاه عمارت مظفریه معروف به مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستان‌شناس فرانسوی که همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران سفر کرده بود. در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز (فرانسوی: La Mosquée bleue de Tauris‎) نام برده‌است.

  •  بنای تاریخی مقبرةالشعرا

    بنای تاریخی مقبرةالشعرا

    نمایی از مقبرهٔ شهریار به عنوان آخرین شاعر مدفون در مقبرةالشعرا. مقبرةالشعرا (آرامگاه شاعران، گورستان سرخاب) یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز است.

  • مسجد جامع تبریز

    مسجد جامع تبریز

    مسجد جامع تبریز یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است. این مسجد که در کتاب‌های تاریخی از آن به‌عنوان «جامع کبیری نیز نام برده شده، از ابتدای تأسیس مسجد جامع شهر تبریز بوده و بازار تبریز، گرداگرد آن شکل گرفته‌است. مسجد جامع تبریز از دوره سلجوقیان تا دوره قاجار بوده است و در تبریز، خیابان شهید مطهری واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

  •  کیش جزیره رویایی

    کیش جزیره رویایی

    گاهی دلتان می‌خواهد از همۀ شلوغی شهر و هوای آلوده‌اش فاصله بگیرید و به سفر بروید اما نمی‌دانید کجا می‌تواند مقصد رویایی گشت‌و‌گذار و آرامش روح و جسمتان باشد دور از هیاهوی شهرهای بزرگ، در دل خلیج فارس زیبا، جزیرۀ کیش مانند یاقوتی درخشان و بکر سرشار از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی قرار دارد که همین جزیره‌بودن باعث شده نسبت به مناطق دیگر ایران آلودگی هوای بسیار کمتری داشته باشد.

  • معرفی روستای کندوان_ آذربایجان شرقی

    معرفی روستای کندوان_ آذربایجان شرقی

    در شمال غرب کشور و در نزدیکی شهر اسکو می‌توانید یکی از اعجاب‌آورترین روستاهای ایران را ببینید. روستایی صخره‌ای و اسرارآمیز که در پای دامنه‌های کوه آتشفشانی سهند جا خوش کرده است. این روستا یکی از نمونه‌های نادر روستاهای صخره‌ای جهان است که کماکان مردمانش در خانه‌های سنگی که به آن کران می‌گویند، زندگی می‌کند. اگر دوست دارید با این مکان جادویی بیشتر آشنا شوید، در سفر به طبیعت زیبای منطقه کندوان تبریز و بازدید از معماری صخره‌ای حیرت‌انگیز آن هم‌سفر کجارو باشید.

  • حفظ فرهنگ "قوم ترک"درآذربایجان

    حفظ فرهنگ "قوم ترک"درآذربایجان

    در حالیکه همه اقوام می توانند فرهنگ قومی خودرا نگهدارند وتنها در قاره آسیا، ترکان هستندکه از آن حقوق ،محروم فرهنگی شده اند . کاری کرده اند که اقوام کوچک ایرانی هم حاضر به پذیرش ایرانی بودن قوم ترک نباشند وبا همین نوع رفتاردوگانه نیز باعث شده ا ند. جابجایی جمعیتی بزرگی در قاره آسیا بوجود آید که سکنه صلح جوی ترک آسیاِِِیی مجبور به جابجایی جغرافیایی جمعیت ترک خود بشوند.

  •  بازسازی قصر دارالامان

    بازسازی قصر دارالامان

    حکومت چهار سال را برای باز سازی این کاخ تعیین کرده است و قراراست تا دو سال دیگر کار باز سازی این قصر پایان یابد. اما اکنون کار باز سازی متوقف است. مهندسان کاخ دارالامان می‌گویند که در بهار سال آینده کار بازسازی این کاخ ازسرگرفته خواهد شد. این مهندسان می‌گویند که آنان اکنون روی طرح و دیزاین اتاق‌های کاخ کار می‌کنند. درهمین حال، وزارت شهر سازی می‌گوید که قرار داد بازسازی کاخ دارالامان به داوطلبی گذاشته شده است و این قرارداد به شرکتی که تجربۀ ساخت بازمانده‌های باستانی راداشته باشد سپرده خواهد ش

  • بازسازی خانه های ایرانی

    بازسازی خانه های ایرانی

    بازسازی خانه های قدیمی از ساختمانی که قرار است از ابتدا ساخته شود برای تیم بازسازی دشوارتر است. دلیل این دشواری چهار چوبی است که برای طراح تعیین می‌شود و دست و پایش را در امر بازسازی می‌بندند. قبل از انجام بازسازی تحقیقات و بررسی‌های لازم را انجام دهید تا از سختی این امر آگاه باشید. وقتی صحبت از خانه های قدیمی می‌شود همه در فکرشان اتاق‌هایی دور تا دور حیاط، باغچه‌ای با گل‌های بنفشه و حوض آبی را تصور می‌کنند.

  • مرمت گنبد سلطانیه زنجان

    مرمت گنبد سلطانیه زنجان

    مرمت بناهای تاریخی پاورپوینت مرمت گنبد سلطانیه زنجان چندی پیش شروع مرمت گنبد سلطانیه زنجان که پیشینه ساخت آن به دوره ایلخانی باز می‌گردد . به دستور اُلجایتو، ایلخان مغول و ملقب به سلطان محمد خدابنده ساخته شده است.

  • مرمت و بازسازی حمام شاهزاده‌ها

    مرمت و بازسازی حمام شاهزاده‌ها

    حمام شاهزاده ها از سال ۵۳ متروکه شده بود و کاربردی نداشت به همین دلیل بسیاری از بخش های بنای آن آسیب دیده بود.بیش از سه هزار سال پیش ایرانیان در شهر‌های خود حمام عمومی داشته‌اند و احتمال می‌رود نخستین حمام تاریخ در ایران ساخته شده باشد.

  • طاق کسری

    طاق کسری

    طاق کسری یکی از آثار تاریخی به جا مانده از حکومت ساسانیان در زمان ایران باستان است که در حال حاضر در کشور عراق قرار دارد. در ساخت این بنا معماران ایرانی از کمترین ابزار و امکانات استفاده کرده‌اند و به همین دلیل امروزه از طاق کسری با عنوان شاهکار مهندسی ایران باستان یاد می‌شود. این بنای تاریخی از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری طاق نما در زمان ساسانیان به شمار می‌رود.