۱۴۰۱/۱/۱۰
۹۳۹ نمایش
۱ لایک
نویسنده: ندا یزدانی
استان آذربایجان شرقی _تبریز_نام محلی:کؤی مچید، گؤی مسجید_نام‌های دیگر:مسجد جهانشاه
عمارت مظفریه معروف به مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است.
مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستان‌شناس فرانسوی که همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران سفر کرده بود.
در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز (فرانسوی: La Mosquée bleue de Tauris) نام برده‌است.
تاریخچه
نام اصلی این بنا بنا به انچه که در سردر آن و نیز وقف نامه و شناسنامه این بنا آمده.
عمارت مظفریه میباشد (عمارت المبارکه المظفریه) این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن، در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه، مقتدرترین حکمران سلسلهٔ قراقویونلو و به دستور دختر او، صالحه خانم بنا شده‌است.
پاسکال کوست در گذشته از این مسجد با نام مسجد سنی و مسجدی که شیعیان تمایلی به استفاده از آن ندارند، یاد شده‌است.
کتیبه‌ای کاشیکاری سردر اصلی مسجد کبود به سال ۸۷۰ (قمری) برابر با ۱۴۶۶ میلادی و ۸۴۵ شمسی نصب شده‌است.
این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد، به خط نعمت‌الله البواب خوشنویس مشهور سدهٔ نهم است و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.
بعد از فتح تبریز در اواخر سال ۸۷۵ هجری قمری برابر با ۸۵۰ هجری شمسی و ۱۴۷۱ میلادی، کاشی‌کاری‌هایی بر روی دیوار بیرونی مسجد با نام خلفای راشدین انجام شد که هنوز هم وجود دارند.
و این مطلب با توجه به سنی بودن اوزون حسن صحت دارد.
زمین‌لرزه ۱۱۵۸
در زلزله سال ۱۱۸۵ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زلزله گنبدهای مسجد فرو ریخت.
مرمت مسجد کبود
مرمت این بنا بی بدیل زمانی آغاز شد که پیش از دو قرن به صورت مخروبه ای در گوشه ای از شهر مظلومانه چشم انتظار توجه مردانی بود .
دیگر بار کمر همت به بازسازی آن بسته و شکوه دیرینه آن را به آن باز گردانند و درنهایت با همیاری گروهی از هنرمندان و فرهنگ دوستان این سرزمین مقدمات بازسازی آن فراهم شد .
در این مرمت آن قسمتی که همواره هدف اصلی و اساسی مرمت است زیر کاری و سفید کاری شد طرح ها و کتیبه ها و نقش و نگارها نیز بازآفرینی شدند و بر روی دیوار جای گرفتند.
اطراف خطوط بعد از شیار زنی رنگ آمیزی شد و در انتنها با لایه پارالویید ثابت شد از سال 1376مرمت نقش و نگارها و از سال 1377 مرمت کتیبه ها آغاز شده است .
در شبستان اصلی نیز چهار پایه کتیبه های هفت پایه تکمیل و دوباره نویسی شد .
حالا طرح های گره بندی اضلاع طرح های لچک و ترنج چهارگوشه شبستان و کتیبه های فوقانی لچک و ترنج مراحل نهایی مرمت را می گذرانند .
کاشی های شش گوشه لانه زنبوری به کار رفته در شبستان کوچک نیز به صورت نقاشی مرمت شده اند مابقی کار به صورت کادربندی انجام می شود .
بازسازی مسجد کبود
خرابه‌های مسجد برای بیش از ۱۵۰ سال بدون تعمیر باقی ماند تا آنکه با سال ۱۳۱۸ تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها آغاز شد.
در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی و گنبد کوچک با طرح و استادکاری استاد محمدرضا معماران بنام انجام شد. بازسازی کاشیکاری داخلی و خارجی همچنان ادامه دارد.
خرابکاری در بنای مسجد کبود ۱۳۹۳
در آذرماه ۱۳۹۳ جمعیتی ۵۰ نفری با بهانه برپایی نماز جماعت به سمت این مسجد حرکت نمودند.
آن‌ها توانستند بدون هیچ گونه مداخله‌ای از سوی نهادهای مسول و پلیس مسجد را به اشغال خود درآورند.
جمعیت معترض پس از تسخیر این بنای تاریخی نماز جماعت را در این مکان تاریخی به جای آورند. در ادامه آن‌ها کف کاشی کاری شده مسجد را مفروش نمودند.
با آغاز فصل سرما با لوله کشی نامناسب گاز شهری بخشی از دیوارهای تاریخی مسجد تخریب شد. با تسخیر مسجد بازسازی کاشی کاری‌های آن نیز ناتمام ماند.
معماری ساختمان و کاشیکاری
مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشیکاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به ویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق آن به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یافته‌است.
سبک معماری این بنا به شیوه آذری است..
صحن بزرگ مسجد مربع شکل است که حوضی برای وضو در آن قرار داشت و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود داشته‌اند.
بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری میباشد.
این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی میباشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچکتر واقع شده‌اند.
بنا دارای هفت گنبد کوچکتر میباشد که سقف شبستان‌های شرقی و غربی و ورودی مسجد را پوشانده‌اند. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازه‌ای استفاده نشده‌است .
کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه نموده‌بود چه معماران معاصر از چگونگی طراحی و ساخت گنبد بدون سازه مسجد آگاهی نداشتند.
مشکل بازسازی سرانجام با طرح استاد معماران بنام حل شد و بنا مجدداً بدون استفاده از سازه بازسازی گردید.
بنای مسجد شامل:
صحن اصلی یا صحن بزرگ میباشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده‌است.
یک صحن کوچک نیز میباشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع میباشد.
در جنوبی‌ترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردابه‌ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده‌اند و تصور می‌شود .
این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق‌هایی وجود دارد که اخیراً به بقایایی مسجد افزوده شده‌اند.
کاشی‌کاری‌های ایوان ورودی مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است.
کتیبه‌ای دارد به خط رقاع که به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است.
این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث می‌باشند و خطاطی آن‌ها توسط نعمت‌الله البواب خوشنویس سده نهم انجاد شده‌است.
سرکاری و نظارت بر ساخت مسجد با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.
در دیوارهای شبستان کوچک سنگ‌های مرمر که آیه‌هایی از قرآن بر روی آن‌های حک شده‌است قرار دارند.
از ستون‌های واقع در صحن اصلی مسجد راه‌پله‌هایی برای دسترسی به ایوان‌ها ناظر بر صحن اصلی وجود دارد.
در پایه ستون‌های مسجد محفظه‌های کوچکی وجود دارند. گمان می‌شود از این محفظه‌ها برای جاکفشی نمازگزاران استفاده می‌شده‌است که امروزه سبک و معماری آن عوض شده است.
مقبره جهانشاه
در پشت محراب قدیمی، قسمت دیگری از این مسجد شامل اتاقی بزرگ با کفپوش و دیوارهای مرمرین وجود دارد و در انتها به سردابی کوچک ختم می شود.
در این محل جهانشاه و همسرش خاتون جان بیگم که چند سال بعد از اتمام ساخت مسجد فوت شدند، دفن اند.
این بخش، خاکی و خالی است و گفته می شود بعد از زمین لرزه تبریز، هر چه در این بخش بوده حتی بخش هایی از مرمر تزئینی آن به تاراج رفته است.
