۱۴۰۱/۱/۱۷
۱۲۳۴ نمایش
نویسنده: ندا یزدانی
در شلوغی و هیاهوی تهران هر کسی به دنبال راه گریزی است تا دقایقی را به دور از این هیاهو و روزمرگی‌های روزانه سپری کند و اگر کمی چشم بگرداند چاره کار را در شمال شهر پیدا می‌کند. جایی که در جوار کوهپایه‌های توچال و طبیعت سرسبز دربند مجموعه ای شگفت انگیز و چشم نواز با ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، باغ‌ها، خیابان‌ها، چشمه‌ها، کاخ‌ها و کوشک‌های متفاوت با قدمتی تاریخی قرار گرفته و با آغوش باز پذیرای گردشگران و میهمانان خود است.
کاخ سعدآباد
مجموعه‌ای است که هر فرد از بزرگ و کوچک، بازدید از آن را به شما پیشنهاد خواهد داد؛ چرا که در کاخ سعدآباد می‌توان عکاسی کرد، چای یا قهوه خورد، قدم زد و عاشق شد. پس بدون معطلی هتل خود را از سفرمارکت رزرو کنید و در این مقاله با ما باشید تا سری به کاخ سعدآباد زده و در باغ‌هایش قدم بزنید.
مجموعه کاخ سعدآباد تهران
چرا بازدید از کاخ سعدآباد پیشنهاد می‌شود؟
اول به این خاطر که جاذبه تاریخی‌ای است که دو دوره قاجار و پهلوی را دربردارد. موزه‌های مختلف آن اطلاعات فراوانی را در زمینه‌های مختلف در اختیارتان قرار خواهد داد. سبک‌های معماری متفاوت، از سنتی ایرانی تا مدرن اروپایی را یکجا خواهید دید. فضای سبز و جنگلی آن محیط مناسبی برای عکاسی و گشت‌وگذار است.
تاریخچه کاخ سعدآباد
کاخ سعدآباد با سروها و کاخ‌های خود، فضایی یک میلیون و صد هزار متر مربعی را در شمال شهر در بر گرفته است که محل سکونت تابستانه پادشاهان به ویژه در دوران حکومت قاجاریان بوده است. این کاخ که درب‌هایش تنها به روی خواص باز بود پس از انقلاب سال ۱۳۷۵ با تغییر کاربری آن به موزه، با آغوشی باز پذیرای عموم مردم شد و رازهای پنهان خود را با مردم سرزمینش در میان گذاشت.
جالب است بدانید سعدآباد قدی‌می‌در ابتدا تنها هشت هزار متر در کنار رودخانه با یکی دو عمارت بوده که پس از کودتای سال ۱۲۹۹ توسط حاج آقا رضا رفیع ملقب به قائم مقام الملک، دوست و ندیم رضا شاه پهلوی، از ابولفتح سردار اعظم به مبلغ چهارصد هزار تومان خریداری شد و پس از افزودن باغ‌هایی دیگر به محل استقرار تابستانه رضاخان تبدیل شد.
پس از آن در طول سال‌های حکومت پهلوی علاوه بر اضافه شدن چندین باغ دیگر به سعدآباد اولیه، به مناسبت‌های مختلف کاخ‌ها و کوشک‌های متفاوتی بنا شد که هر کدام با توجه به سبک معماری دنیای متفاوتی دارند. باغ سعدآباد که در طول حکومت پهلوی‌ها گسترده شد، در واقع ترکیبی از باغ آقا محمد جواد گنجه ای «این باغ جزو جعفرآّباد بود»، باغ امام جمعه، باغ سالار جنگ، باغ سپهد امان ا...میرزا، شکرا... قوام الدوله، همدم السلطنه و مستوفی الممالک هستند.
قنات های کاخ سعدآباد
آبیاری گیاهان و درختان باغ برای زنده نگه داشتن و حفظ طراوات و شادابی باغ از واجبات و از جمله وظایف یک باغبان خوب است و زنده نگه داشتن گیاهان و درختان سعدآباد از چالش‌های این باغبان. برای آبیاری باغ‌های سرسبز کاخ سعدآباد تا مدت‌ها از آب رودخانه دربند استفاده می‌شد؛ اما به دلیل وسعت باغ و حجم بالای گیاهان و درختان کاخ، آب این رودخانه کافی نبود و به همین دلیل از چند رشته قنات دیگر استفاده شد.
اما این قنات‌ها هم جوابگوی نیاز باغات سعدآباد نبود و چند رشته قنات جدید احداث شد تا در کنار قنات‌های قدی‌می‌به آبیاری درختان و گیاهان سعدآباد بپردازند.
این قنات‌ها :
قنات هراش آب
قنات قوام الدوله
قنات کاخ سنگی
قنات جعفرآباد
قنات آب نما
قنات کاخ سفید
قنات‌های دفتر مخصوص
قنات جوادیه
قنات گلخانه
قنات کاخ شمس
قنات خوابگاه
باغات سعدآباد آب و نور کافی برای رشد گیاهان ودرختان داشت و به همین دلیل پوشش گیاهی کاخ سعدآباد نیز در نوع خود متنوع و خاص است. در دوران پهلوی‌ها واردات گل و گیاه از کشورهای مختلف آغاز شد و کمیاب ترین نمونه گیاهان در باغ سعدآباد کاشته شده و پوششی کم نظیر از گیاهان کم یاب و نایاب را در این مجموعه ایجاد کرده است.
مجموعه کاخ سعدآباد تهران
پوشش گیاهی و جانوری کاخ سعدآباد
گرچه پوشش گیاهی غالب کاخ سعدآباد را درختان چنار تشکیل داده اند اما درختان و درختچه‌هایی مانند سیدالاشجار، ارغوان، کاج آبی، گل یخ، آقطی، شاه بلوط هندی، سکویا و درخت برگ بو را نیز در کاخ سعدآباد می‌توان دید. به طور کلی بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی از انواع درخت‌ها، درختچه‌ها، گل‌ها و گیاهان زینتی در کاخ سعدآباد ثبت شده که قدمت برخی از آن‌ها به ۱۰۰ سال می‌رسد.
در ضلع شمالی باغ تا رودخانه پوشش گیاهی جنگلی فضای مناسبی برای قدم زدن و گشت و گذار ایجاد کرده است. در مجاورت کاخ‌های اصلی درختان زینتی و کمیابی قرار گرفته و محیط اطراف کاخ را به فضایی خاص و چشم نواز تبدیل کرده است. در سرتاسر باغ و کاخ سعدآباد درختان میوه و درختان سربلندی کاشته شده تا در فصول بهار و تابستان کاخ سعدآباد رنگ و بوی دیگری داشته باشد.
مجموعه کاخ سعدآباد تهران
از درختان و پوشش گیاهی طبیعی مجموعه که بگذریم، کاخ سعدآباد چندین گلخانه و شاسی هم دارد که به پرورش انواع گل، گیاه، صیفی جات و سبزیجات می‌پردازد. گل‌های گلخانه‌های سعدآباد شامل انواع گل رز، آنتوریوم، شیپوری، گلایل، میخک، آنمون، لیلیوم، داوودی، بنفشه و مینا چمنی بوده که برخی از آن‌ها برای گل کاری و زیباسازی محوطه کاخ استفاده می‌شد.
محصولات این گلخانه‌ها به چند بخش تقسیم می‌شد که بخش اول به کاخ سعدآباد فرستاده می‌شد، بخش دوم به مصرف کاخ‌های نیاوران و دیگر کاخ‌ها می‌رسید و مابقی به فروشندگان داده می‌شد تا بفروشند.در میان گلخانه‌های کاخ سعدآباد، گلخانه موزستان با وسعتی ۹۰۰ متر مربعی بزرگ ترین گلخانه به شمار می‌رود که در بخشی از آن درخت موز و در بخش دیگر آن گل‌های استرلتزیا پرورش داده می‌شود.
در حال حاضر گلخانه‌های شماره ۲ و ۳ مجموعه فعال اند و به پرورش گل و گیاهی مانند بنجامین، بگونیا، شفلرا، کاج مطبق، گل کاغذی، شمعدانی، پاپیتال، زنبق، شمشاد، یاس، نرگس، گل یخ و غیره می‌پردازند. البته زمینه فعالیت سایر گلخانه‌های مجموعه نیز آماده شده تا این گلخانه‌ها نیز به فعالیت و پرورش گل و گیاه مشغول باشند.
پوشش گیاهی متفاوت و جنگلی کاخ سعدآباد محیط بسیار خوبی برای زندگی جانوران مختلف ایجاد کرده است که یکی از دلایل پیشنهادی ما برای بازدید از این مجموعه است. با قدم زدن در باغ‌های کاخ سعدآباد صدای پرندگان مختلف از سارگیه جنگلی، زیرآبروک، دم جنبانک، دلیجه، دارکوب، توکای سیاه و باغی، پرستو، قرقی، بلبل و عقاب طلایی را خواهید شنید و در طول مسیر پروانه‌های رنگارنگ شما را همراهی خواهند کرد و اگر شانس بیاورید سنجاب‌های بامزه و قورباغه‌های پر جنب و جوش از لاک خود بیرون آمده و خودی نشان خواهند داد. وزغ سبز و روباه ایرانی نیز از جمله حیواناتی هستند که کاخ سعدآباد را برای زندگی انتخاب کرده اند.
بخش های مختلف کاخ سعدآباد
همان طور که گفتیم کاخ سعدآباد از چندین کاخ تشکیل شده که هرکدام ویژگی‌ها تاریخی و فرهنگی خاص خود را دارند. همراه ما باشید تا سری به کاخ‌های سعدآباد بزنیم.
کاخ موزه ملت
کاخ موزه ملت با وسعتی ۷۰۰۰ متر مربعی بزرگ‌ترین کاخ سعدآباد است که به دلیل نمای سفید رنگش به نام کاخ سفید نیز شناخته می‌شد. قصر شاه، کاخ اختصاصی و کاخ سفید اختصاصی از جمله اسا‌می‌این کاخ در طول سال‌های مختلف بوده است تا اینکه پس از انقلاب و واگذاری مجموعه به سازمان میراث فرهنگی، کاخ سفید به کاخ موزه ملت تغییر نام داد.
کار ساخت و ساز کاخ ملت «کاخ سفید» از اواخر دوران پهلوی اول «حدود سال ۱۳۱۸ شمسی» آغاز شد و چند سال بعد در دهه ۱۳۲۰ شمسی به پایان رسید. در ساخت کاخ‌های دوران پهلوی، به ویژه پهلوی اول، از معماران و اساتید به نا‌می‌همانند لئون طاطاووسیان و بوریس روسی استفاده می‌شد اما در کاخ موزه ملت «کاخ سفید»، رد پا و ظرافت گچبری‌های هنرمندان ایرانی مانند عبدالکریم شیخان، رضا ملائکه، حسین کاشی و غلامرضا پهلوان را نیز می‌توان دید که باعث شده کاخ موزه ملت ترکیب زیبایی از سبک معماری ایرانی و اروپایی را داشته باشد.
در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۲۷ شمسی محمدرضا پهلوی ترور شد؛ اما از این ترور جان سالم به در برد. پس قائله ترور، کاخ سفید «کاخ موزه ملت» به عنوان اقامتگاه دائ‌می‌محمدرضا پهلوی در نظر گرفته شد. در طی این مدت فقط ملاقات‌های بسیار مهم و یا دیدارهای دوستانه در کاخ سفید انجام می‌شد و ملاقات‌های عادی در کاخ مرمر و ملاقات‌های رس‌می‌و مهم در کاخ گلستان اجرا می‌شد. در میانه‌های دهه ۱۳۴۰ شمسی، خانواده سلطنتی از کاخ سفید منتقل شده و کاخ نیاوران را به عنوان محل اقامت دائ‌می‌خود انتخاب کردند و از آن زمان کاخ سفید به اقامتگاه تابستانی و تشریفاتی تبدیل شد.
در اواسط همین دهه مابین سال‌ها ی ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ شمسی بود که فرح دیبا تی‌می‌از طراحان داخلی و خارجی را مامور بازسازی و تغییر دکوراسیون کاخ سفید کرد. تغییرات ایجاد شده در کاخ شامل: ایجاد گالری هنری اختصاصی فرح دیبا، تبدیل گلخانه و زیرزمین به سالن سینما، ایجاد انباری اختصاصی برای ظروف سلطنتی، احداث رختشویخانه ویژه کاخ، ایجاد انبار مخصوص البسه شاه و ملکه، نصب آسانسور، مجهز کردن بنا به سیستم امنیتی- حفاظتی، راه اندازی سیستم جدید حرارتی- برودتی، نصب شیشه‌های ضد گلوله و ... است.
کاخ موزه ملت چهار طبقه شامل: طبقه زیرزمین «که هم‌تراز با فضای سبز است»، طبقه اول، طبقه دوم، بخش زیر شیروانی؛ و ۶۱ بخش دارد: ۲ عدد ورودی اصلی و جانبی، ۲ عدد سرسرای اصلی، ۷ عدد تالار اصلی پذیرایی و تشریفات، ۲ عدد دفتر کار «ویژه محمدرضا پهلوی و فرح دیبا»، ۲ عدد اتاق خواب و اتاق استراحت نیمروزی «مختص محمدرضا پهلوی و فرح دیبا»، ۴ عدد سرویس بهداشتی «ویژه محمدرضا پهلوی و فرح دیبا بعلاوه سرویس بهداشتی ویژه سایر افراد به استثناء خدمه»، ۲ عدد سالن اسنوکر و سالن سینما، ۳ عدد دفتر کاری، ۱ گالری هنری، ۱ آشپزخانه، ۱ مخزن اصلی ظروف سلطنتی، ۱ رختشویخانه ویژه کاخ، ۲ مخزن اصلی پوشاک کاخ و سایر بخش‌ها شامل اتاق خدمه، واحدهای تاسیساتی و غیره. کاخ موزه ملت به دلیل شاهکارهای هنری و معماری‌اش از اهمیت فراوانی برخوردار است.
این شاهکارها را می‌توان از همان ابتدای ورود و نمای بیرونی کاخ که شامل هنر سنگ کاری است تا بخش‌های مختلف داخلی کاخ می‌توان مشاهده کرد. برخی از شاهکارهای کاخ موزه ملت عبارتند از: بزرگ ترین و قدی‌می‌ترین بافت تاپ استری ابریش‌می «قرن ۱۷ میلادی»، کلکسیون ظروف مارک رزنتال "Rosenthal" و کریستال‌های موزر "Moser"، تابلوی نقاشی رنگ و روغن نبرد لوتزن "La Battaglia Di Lutzen" اثر آنیلو فالکونه ایتالیایی، تولیدات کارخانه کریستین- دیور "Christian Dior" و بسیاری دیگر.
کاخ موزه سبز
کاخ موزه سبز را به جرات می‌توان زیباترین کاخ ایران نامید. این کاخ از نظر تاریخی و معماری دارای اهمیت فراوانی است چرا که قدمت آن به دوران قاجار بر می‌گردد و دو سبک معماری ایرانی قدی‌می‌را دارد. این کاخ در دوران رضاخان کخ سنگی و در دوران محمدرضا پهلوی کاخ شهنود نامیده می‌شد که بعدها به دلیل نمای سبز رنگش آن را کاخ سبز نامیدند.
جالب است بدانید سنگ‌های این کاخ از معادن خمسه زنجان تهیه شده و در مصالح آن سرب به کار رفته تا سنگ‌ها در اثر تغییرات آّب و هوایی از بین نروند. کاخ شهنود «کاخ موزه سبز» بنایی نیم طبقه متعلق به علیخان والی از زمینداران به نام دوران قاجار بوده است. رضاخان این کاخ ۱۲۰۳ متر مربعی را در سال ۱۳۰۱ به مبلغ هفت هزار تومان خرید و میرزا جعفر خان معمار باشی را مسئول ساخت کاخی در همین بنا کرد.
معمارباشی نیز نهایت ذوق و سلیقه را در ساخت این بنا به کار برد و قدرت و ظرافت معماران ایرانی را در این بنا به رخ کشید. میرزا جعفرخان به جای اینکه بنای اولیه را از بین ببرد و ساختمانی جدید ایجاد کند، بنای اولیه را که متعلق به دوران قاجار بود حفظ کرد و طرح تازه خود را بر روی این بنای قدی‌می‌زد.
تلاش‌های این معمار ایرانی برای حفظ بنای قدی‌می‌و ایجاد بنای جدید در نهایت پس از هفت سال نتیجه داد و امروزه کاخ شهنود «کاخ موزه سبز» همانند نگینی سبز رنگ در دل کاخ سعدآباد می‌درخشد. کاخ موزه سبز شامل دو بخش است که در بخش اول آن پله ورودی، اتاق انتظار، اتاق کار، تالار آیینه، اتاق غذاخوری خصوصی و اتاق خواب قرار گرفته و در بخش دوم آن اتاق پذیرایی دو اتاق خواب و اتاق غذاخوری قرار گرفته است.
جالب است بدانید بخش دوم کاخ موزه سبز به دستور محدرضا پهلوی در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲ با هدف پذیرایی از مهمانان خارجی احداث شد. ویژگی شاخص کاخ موزه سبز وجود انواع هنر ایرانی مانند آیینه کاری، تذهب و خاتم در گوشه گوشه کاخ است. برخی از این شاهکارهای ایرانی شامل آیینه کاری کاخ اثر استادان مطرحی مانند شیخان و حاج علی آخوندی، تذهیب اثراستاد حسین طاهرزاده بهزاد و خاتم اثر کارگاه استاد صنیع خاتم شیراز است. البته از نرده‌های چوبی پلکان کاخ که به سبک حجاری‌های تخت جمشید توسط استاد مختاری از شاگردان کمال الملک منبت کاری شده و حجاری‌های دیوارهای بیرونی کاخ اثر استاد حسین خان زنجانی معروف به حجارباشی نباید به سادگی گذشت.
موزه پوشاک سلطنتی
در سال ۱۳۱۴ شمسی در دوران حکومت رضاشاه، ساخت کاخی در شمال سعدآباد نزدیک به درب شمالی دربند آغاز شد و چندسال بعد در سال ۱۳۱۸ ، ساخت آن به پایان رسید. در ساخت این کاخ از دو سبک معماری ایرانی و اروپایی استفاده شده و زیبایی خاصی را به این کاخ داده است. از این کاخ ۲۶۰۰ مترمربعی به عنوان کاخ تابستانی شمس، خواهر تنی محمدرضا پهلوی، استفاده می‌شد تا اینکه در سال ۱۳۴۲ ، شمس پهلوی به مهر شهر کرج به کاخ اختصاصی خود نقل مکان کرد و از آنجایی که این کاخ بلا استفاده ماند، محمدرضا پهلوی اشیاء و ظروف قیمتی اهدا شده را در آن نگهداری کرد و در گوشه ای از آن پرندگان شمس پهلوی نیز نگهداری می‌شد.
از آن زمان این کاخ به موزه اختصاصی هدایای سلطنتی تغییر نام داد. پس از انقلاب در سال ۱۳۷۳ این کاخ به موزه مردم شناسی تبدیل شد و در بهمن ماه ۱۳۸۸ به موزه تاریخ معاصر تغییر کاربری داد و امروزه به عنوان موزه پوشاک سلطنتی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این موزه شامل عکس‌ها و پوشاک خانواده سلطنتی، به ویژه محمدرضا پهلوی، فرح دیبا، اشرف و شهناز پهلوی است. در موزه پوشاک سلطنتی به خوبی می‌توان نحوه پوشش در دوران قاجار و پهلوی را مشاهده و تغییر نوع پوشش را به خوبی دید. این موزه همچنین می‌تواند الهام بخش طراحان لباس باشد تا طرح‌هایی مدرن و ایرانی را در هنر و محصولات خود استفاده کنند.
موزه خط و کتابت میرعماد
در بخشی از سعدآباد بنایی نسبتا جدید را مشاهده خواهید کرد که متفاوت تر از سایر کاخ‌های مجموعه است زیرا معماری آن یادآور دوران قاجار و در عین حال سبکی نسبتا جدید دارد. قدمت بنا احتمالا به اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ می‌رسد چون سبک معماری آن شبیه دوره انتقال است که در اواخر قاجاریان و اوایل حکومت پهلوی شکل گرفت.
این بنا که امروزه به موزه خط و کتابت اختصاص یافته است روزگاری محل اقامت فرزندان محمدرضا پهلوی، فرحناز و علیرضا، بوده است. موزه خط و کتابت بنایی دو طبقه است که پس از انقلاب مدت زمان زیادی را بدون استفاده بود تا اینکه سازمان میراث فرهنگی تصمیم گرفت از این ساختمان به عنوان موزه استفاده کند. درنتیجه پس از ایجاد تغییراتی و حذف دیوارهای اضافی ساختمان، این بنا به عنوان موزه خط و کتابت میرعماد فعالیت خود را آغاز کرد و یکی از هنرهای قدی‌می‌ایرانی را در سبک‌های مختلف به نمایش گذاشت.
موزه استاد حسین بهزاد
در بخشی از مجموعه ۱۱۰ هکتاری سعدآباد ساختمانی قرار دارد که قدمتش به اواخر دوران قاجار می‌رسد. در دوران پهلوی اول این ساختمان با نام کاخ کرباسی شناخته می‌شد و محل استراحت و دفتر کار رضاخان بوده است. جالب است بدانید رضا پهلوی دوران کودکی و نوجوانی خود را در ایام تابستان در این کاخ سپری می‌کرد و به همین دلیل به آن کاخ ولیعهد نیز می‌گفتند. پس از انقلاب از این کاخ به عنوان انباری برای برخی از وسیله‌های سایر کاخ‌ها استفاده شد تا اینکه در سال ۱۳۷۲ شمسی برای تغییر کاربری و تبدیل به موزه بهزاد انتخاب شد.
سازمان میراث فرهنگی طبق قراردادی در سال ۱۳۷۱ تعداد ۲۸۹ اثر از آثار استاد حسین بهزاد را در اختیار گرفت و در سال ۱۳۷۲ کاخ کرباسی «موزه استاد حسین بهزاد» را به عنوان محلی مناسب برای نمایش این آثار انتخاب کرد. در سال بیست و هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۳ ، پس از ایجاد تغییراتی کاخ کرباسی به عنوان موزه استاد حسین بهزاد فعالیت خود را آغاز کرد. این موزه در سال ۱۳۸۵ مجددا به دلیل بازسازی و مقاوم سازی بنا تعطیل شد و پس از چند سال در سال ۱۳۹۱ بازگشایی شد. این موزه دارای پنج بخش مختلف شامل آثاری از طراحی‌های مدادی و مرکبی و نگارگری‌های رنگی است.
موزه سلاح‌های دربار
به سمت شمال کاخ سعدآباد که بروید ساختمانی دو طبقه را پیش چشم خود خواهید دید که قبل از انقلاب محل اقامت غلامرضا پهلوی، برادر محمدرضا پهلوی، بوده است. پس از انقلاب و به مرور زمان که کاخ‌های سعدآباد به شکل موزه کاخ درآمدند، این ساختمان نیز برای موزه سلاح‌های دربار در نظر گرفته شد.
در این موزه بیش از ۱۱۰ قبضه سلاح از انواع شکاری، جنگی و کمری و انواع دیگر وسیله‌های مرتبط با این سلاح‌ها به همراه عکس‌های مرتبط با سلاح به نمایش گذاشته شده است که بخشی از آن‌ها اهدایی از طرف رجال سیاسی و نظا‌می‌سایر کشورها به محمدرضا پهلوی بوده است.
بد نیست بدانید که این سلاح‌ها همگی ساخت کارخانه‌های مطرح اسلحه سازی اروپا و آمریکا مانند رمینگتون، وینچستر، اسپرینگ فیلد و برنو هستند و ویژگی خاصی را به این مجموعه داده اند. خاص ترین سلاح مجموعه اما تفنگ سرپر تک لول با سیستم سنگ چخماق است که ساخت کشور هندوستان است و قدمتش به قرن ۱۷ میلادی می‌رسد.
این سلاح خاص را در زیر زمین موزه در کنار دو تفنگ سرپر دیگر و باروت دان و طپانچه‌های متعلق به دوران قاجاران خواهید دید.اما فعالیت این موزه تنها به سلاح‌های دربار ختم نشده و احتمال می‌رود در آینده به منظور افزایش غنای موزه انواع دیگری از سلاح‌های سرد و گرم به مجموعه اضافه شود.
موزه آشپزخانه سلطنتی
در قسمت مرکزی سعدآباد و نزدیک رودخانه دربند قلب خوشمزه جات دربار، آشپزخانه سلطنتی قرار گرفته که در زمان پهلوی دوم به آن آشپزخانه مخصوص می‌گفتند. آشپزخانه سلطنتی در مساحتی ۸۰۰ متر مربعی و در دوره پهلوی اول بنا شد که در آن دوران با استفاده از اجاق‌های زغال سنگی برای درباریان غذا طبخ می‌شد. در دوره پهلوی دوم آشپزخانه مخصوص بازسازی و بنای فعلی ایجاد شد.
در این دوران گاز مایع جایگزین اجاق‌های زغال سنگی شد.
گرچه مدتی طول کشید تا آشپزان دربار از زغال سنگ‌ها دل کنده و پس از دادن چندین تلفات به استفاده از گاز عادت کنند. در همین دوران «پهلوی دوم» و در سال ۱۳۵۴ بود که شرکتی آلمانی ماموریت مدرنیته کردن تجهیزات آشپزخانه را به عهده گرفت. از جمله تغییراتی که این شرکت آلمانی ایجاد کرد می‌توان به فر و گریل، سرخ کن، گرم خانه و قابلمه‌های برقی اشاره کرد. آشپزخانه سلطنتی صرفا وظیفه پخت غذا برای کاخ سفید و خانواده شاه را بر عهده داشت به همین دلیل به آن آشپزخانه مخصوص و به مابقی آشپزخانه‌ها، آشپزخانه عمو‌می‌گفته می‌شد.
آشپزهای آشپزخانه مخصوص ۱۵ نفر بودند که حتی در سفرها نیز شاه را همراهی و غذای مخصوص اورا تهیه و طبخ می‌کردند. آشپزها پس از پخت غذا در آشپزخانه مخصوص، آن را تحویل شربت داران می‌دادند و این افراد با استفاده از سینی‌های تخته ای چوبی و گاها ارابه‌های دستی مخصوص غذا را از آشپزخانه به کاخ می‌بردند و در ایا‌می‌که شاه پذیرای میهمانان بود، غذا را با استفاده از ماشین مخصوص مجهز به گرمخانه به کاخ می‌رساندند.
موزه برادران امیدوار
در بخش شمال غربی سعدآباد، بنایی با نمای آجری قرمز رنگی را مشاهده خواهید کرد که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد و محل استراحت سورچی‌ها و کالسکه خانه بوده است. پس از انقلاب، این بخش از موزه در سال ۱۳۸۱ شمسی تحت مرمت و بازسازی قرار گرفت و در مهر ماه سال بعد «۱۳۸۲ » همزمان با هفته جهانگردی، به نام اولین جهانگردان ایرانی تحت عنوان موزه برادران امیدوار افتتاح شد.
موزه هنر ملل
در ابتدا این بخش از موزه کاربری گلخانه را داشت تا اینکه بین سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۵ تغییراتی در این بنا ایجاد شد و کاربری موزه را به خود گرفت. در آن دوران این بخش موزه اختصاصی فرح پهلوی بود اما امروزه این موزه به آثار هنرمندان مختلف ایرانی و خارجی مزین شده است. برخی از آثار و تابلوهای موجود در این موزه عبارتند از: آثار سهراب سپهری، ایران درودی، حسین زنده رودی، برنارد بوفه «فرانسه» مک آووی «آمریکا» و غیره.
موزه هنرهای زیبا
در سال ۱۳۱۹ خورشیدی، رضا شاه دستور ساخت بنایی را در جنوبی ترین بخش کاخ سعدآباد داد. کار ساخت مجموعه هنوز خیلی پیش نرفته بود که ماجرای تبعید رضاشاه در سال ۱۳۲۰ پیش آمد و ساخت این بنا نیمه کاره ماند. پس از تبعید وی و به تخت نشستن ولیعهد، محمدرضا پهلوی در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۳ دستور ادامه کار را صادر کرد و در نهایت این بنای زیبا ساخته .
در سال ۱۳۴۶ به عنوان وزارت دربار فعالیت خود را آغاز کرد. اگر به نمای این ساختمان دقت کنید سنگ‌های مرمر سیاه رنگی را خواهید دید که از معدن ولی آباد چالوس استخراج شده و به همین دلیل به آن کاخ اسود «سیاه» هم می‌گویند. پس از پیروزی انقلاب، کاخ اسود تغییر کاربری داد و در سال ۱۳۶۱ با عنوان موزه هنرهای زیبا به نمایش عموم در آمد.
موزه استاد فرشچیان
در بخشی از کاخ سعدآباد ساختمان بسیار ساده ای با حوضی آبی رنگ قرار دارد که بلافاصله با دیدنش حال و هوای گذشته‌ها زنده می‌شود. سادگی این بنا آن را از سایر مجموعه‌های سعدآباد جدا کرده و گنجینه نهان در دل آن ارزش فرهنگی و هنری این بنای قدی‌می‌را بالاتر از دیگر کاخ موزه‌ها قرار داده است.
سردر ورودی بنا به کتیبه فیروزه رنگی مزین شده که عبارت موزه استاد محمود فرشچیان در آن نقش بسته است و این پیام را دارد که به دنیای زیبایی حیرت انگیز قدم خواهید گذاشت.
به معماری بنا که نگاه کنید، ردی از سبک معماری دوره قاجار را مشاهده خواهید کرد و از همین سبک معماری می‌توان حدس زد که قدمت بنا به دوران قاجار بر می‌گردد. فضای اطراف این بنا هم فضایی خاص است.
درخت‌های اطراف این ساختمان به همراه حوض آبی رنگش فضایی رمانتیک، پر از آرامش و ایده آل برای اقامت ایجاد کرده و شاید به همین دلیل بود که رضا شاه این مکان را به عنوان محل اقامت خود و ملکه عصمت «همسر چهارم وی» انتخاب کرد.
پس از انقلاب و تغییر کاربری ساختمان‌ها و کاخ‌های سعدآباد، کاربری این ساختمان قجری به زیباترین شکل ممکن تغییر کرد و این ساختمان ۶۰۰ متر مربعی امروزه میزبان هنر دست هنرمند ایرانی استاد محمود فرشچیان است که آثارش حیرت همگان را در سرتاسر دنیا بر‌می‌انگیزد.
موزه آب
در جنوب شرقی کاخ سبز، بنای سفید رنگی با سبک معماری موزه استاد فرشچیان و ستون‌های مشابه آن قرار گرفته است. این ساختمان مدتی به عنوان دفتر رییس تشریفات کاخ فعال بود و پس از آن میزبان تیمسار کسرائیان، مسئول حفاظت ارتش، بوده است و امروزه یکی از ارزشمندترین عناصر طبیعت برای حیات انسان و نحوه استفاده اجداد و گذشتگان از این عنصر را به نمایش گذاشته است.
بد نیست بدانید که تاریخچه آبرسانی در ایران به ۶۰۰۰ سال قبل می‌رسد و گنجینه آب «موزه آب» سعدآباد با وسعتی ۲۶۷۰۰ مترمربعی خود به معرفی و نمایش هوش ایرانی در بهره بردن از آب و غلبه بر روح طغیانگر آن پرداخته است. موزه آب در سه بخش فعالیت می‌کند: بخش اول آن ساختمان اصلی با ۲۰۰ مترمربع وسعت است.
بخش دوم ساختمان جنبی با ۷۰ مترمربع وسعت و بخش سوم آن فضای باز با ۲۴۰۰ مترمربع وسعت است. در یک سوی این مجموعه اسناد، مدارک، ابزار ادوات و تندیس‌های مرتبط با آب قرار گرفته و در سو دیگر بازدیدکنندگان با سازه‌ها، سیستم‌های آبیاری گذشته و نحوه تقسیم آب آشنا خواهد شد.
بازدید از موزه آب را نه تنها به دلیل آثار و ابزار آلات قدی‌می‌که به خاطر شاهکاری که در فضای باز دارد پیشنهاد می‌کنیم. شاهکار موزه آب در قسمت فضای باز آن قرار گرفته که مدل‌های زنده تاسیسات آبی مانند آب انبارها، آسیاب‌ها و سدها از گذشته تا به امروز «پل بند امیر و سد کارون» به نمایش درآمده و از آنجا که این مدل‌ها در مقیاس کوچک و در کنار یکدیگر قرار گرفته اند، موقعیت مناسبی برای مقایسه و نحوه کارکرد مدل‌ها و تحقق در مورد آن‌ها ایجاد شده است.
موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد سعدآباد
یکی از ساختمان‌ها قدیمی‌سعدآباد موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد است. دستور ساخت این بنا در دوران پهلوی اول صادر شد تا دفتر نگهبانی کاخ باشد در دوره پهلوی دوم اما این بنا تحت بازسازی قرار گرفت و پس ازاضافه شدن بخش‌های مختلف، دفتر نگهبان جای خود را به فرماندهی ضد اطلاعات گارد شاهنشاهی داد که در آن دوران از مهم ترین واحدهای نظامی- اداری بود و وظایف مختلفی از تامین امنیت ساکنین سعدآباد تا کنترل و نظارت بر رفت و آمدها را بر عهده داشت.
پس ازانقلاب و از بین رفتن گارد حفاظتی «گارد جاویدان»، این بنا کاربری اداری پیدا کرد تا اینکه در سال ۱۳۹۱ با تغییر کاربری به موزه، درب‌های این مجموعه تحت عنوان موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد سعدآباد به روی عموم باز شد. موزه آلبوم‌ها و اسناد در مساحتی ۴۸۰ مترمربعی در یک طبقه به همراه زیر زمین بنا شد و شامل ۹ اتاق و دو سالن است که آلبوم‌ها، تصاویر و اسناد مختلفی از پهلوی اول تا پهلوی دوم در آن به نمایش در آمده است.
بخش‌های مختلف موزه آلبوهای سلطنتی عبارتند از: گالری شماره ۱ «پهلوی اول»، گالری شماره ۲ «پهلوی دوم»، گالری شماره ۳ و ۴ «مهرها و جلدها»، گالری شماره ۵ «محل برگزاری نمایشگاه‌ها»، سالن سینما، و بخش اداری و مخزن.
آلبوم‌های فراوان این مجموعه نشان از اهمیت بالای اسناد تصویری در بین پهلوی‌ها داشت که شاید بتوان آن را اتفاقی خوب تلقی کرد چرا که امروزه این آلبوم‌ها راوی وقایع و اتفاقات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظا‌می‌ایران و سایر کشورها از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۷ خورشیدی هستند.
در کل آلبوم‌های سلطنتی به دو بخش ایرانی و خارجی تقسیم می‌شود که در بین آن‌ها آلبو‌می‌جلد لاکی به عنوان یکی از نفیس ترین آلبوم‌های مجموعه توجه همگان را به خود جلب می‌کند. جالب است بدانید قدی‌می‌ترین آبوم مجموعه شامل تصاویر چهارمین تاجگذاری رضاشاه در سال ۱۳۰۸ شمسی است و آخرین آلبوم به جا مانده از پهلوی‌ها متعلق به اشرف پهلوی و خانواده او در اوایل سال ۱۳۵۷ است. اسناد به نمایش در آمده در موزه آلبوم‌ها و اسناد، بیشتر در مورد امور داخلی دربار و مجموعه‌های مختلف سعدآباد است که بازدید کنندگان را با کاخ‌ها و بناها و گونه‌های گیاهی و جانوری سعدآباد بیشتر آشنا می‌کند.
موزه ظروف سلطنتی
حدود سال ۱۳۱۵ رضاشاه دستور ساخت بنایی در شرق سعد آباد را داد تا محل اقامت اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی شاه باشد. این ساختمان بین سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۸ در مساحتی ۲۶۰۰ متر مربعی با زیربنایی ۱۸۰۰ مترمربع بنا شد.
در سال ۱۳۵۰ اشرف پهلوی تصمیم گرفت تا تغییراتی را در این عمارت ایجاد کند به همین دلیل از طراحان و متخصصان خارجی دعوت کرد تا طراحی داخلی این بنا را بر عهده گرفته و به سبک فرانسوی اجرا کنند.
نمای خارجی بنا هم که ابتدا از سنگ تیشه ای بود، تغییر و از سنگ مرمر سفید شد. پس از انقلاب اسلامی، این بنا تغییر کاربری داد و در بیست و هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۴ به عنوان موزه ظروف به نمایش عموم درآمد اما در اواخر سال در اسفند ماه ۱۳۷۴ آثار موزه جمع شد و بنا تحویل نهاد ریاست جمهوری داده شد.
این بنا در اختیار ریاست جمهوری بود تا اینکه در سال ۱۳۸۴ مجددا تحویل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری داده شد و این سازمان در سی ام دی ماه سال ۱۳۸۵ با انتقال آثار موزه صنایع دستی به این محل، آن را به موزه صنایع دستی تبدل کرد تا انکه در سال ۱۳۸۸ تصمیم بر این شد که موزه به حالت اولیه خود برگشته و با انتقا ظروف سلطنتی به این بخش مجددا تحت عنوان موزه ظروف سلطنتی فعالیت خود را ادامه دهد.
در ۵ بخش مختلف این موزه ظروف و اشیاء تزینی مختلفی از کارخانه‌های معتبر و مطرح دنیا مانند لیموژ، سور، باواریا، رزنتال و غیره به نمایش درآمده. این ظروف متعلق به دوران قاجار و پهلوی دوم هستند و برخی از آن‌ها ظروف اهدایی به پهلوی دوم هستند.
موزه اتومبیل‌های سلطنتی
از زیباترین و خیره کننده ترین موزه‌های سعدآباد موزه اتومبیل‌های سلطنتی است که محصولات شرکت‌های معروف خودروسازی در آن به چشم می‌خورد. این موزه تنها موزه ایران است که همه اتومبیل‌هایش سلطنتی و متعلق به دوران پهلوی هستند. موزه اتومبیل‌های سلطنتی دو بخش دارد که در بخش اول آن اتومبیل‌های رولزرویس و در بخش دوم آن اتومبیل‌های بنز به چشم می‌آیند و بین این دو بخش سالنی را به مرسدس بنز اس ال ۳۰۰ اختصاص داده اند که از جمله کمیاب ترین خودروهای کلاسیک جهان است و تماشایش خالی از لطف نیست.
جالب است بدانید این خودرو کمیاب متعلق به فرح دیبا است. خودروی محمدرضا پهلوی اما از خودرو فرح هم خاص تر و زیباتر بوده است. خودروی اختصاصی محمدرضا پهلوی مرسدس بنز ۶۰۰ با بدنه و شیشه‌های ضد گلوله بود. دیگر ویژگی‌های خاص این خودروی ۶ تنی سیستم تنظیم ارتفاع هیدرولیک، شیشه و صندلی‌های برقی، سانروف، کولر، ۸ سیلندر و گیربکس اتوماتیک است.
موزه نظامی
ساختمان موزه نظا‌می‌با زیربنایی ۳۰۰۰ مترمربعی به دستور رضاشاه در سال ۱۳۱۷ هجری در دو طبقه برای تاج الملوک «همسر دوم رضا شاه و مادر محمدرضا شاه» ساخته شد و سپس بین سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ زیر نظر واحد مهندسی کاخ‌های سعدآباد تحت بازسازی قرار گرفت و در نهایت به پسر بزرگ اشرف پهلوی «شهرام» هدیه داده شد و پس از آن این کاخ را با نام کاخ شهرام می‌شناختند.
پس از انقلاب و در سال ۱۳۶۰ بازسازی‌ها و تغییرات دیگری در این کاخ ایجاد شد تا موزه نظا‌می‌که تا آن زمان در دانشکده افسری قرار داشت، به این کاخ منتقل شود. در نهایت پس از اعمال تغییرات لازم، این موزه در سی و یکم شهریور ماه سال ۱۳۶۲ بهره برداری شد. موزه نظا‌می‌بخش‌های مختلفی مانند سالن پوشاک ادوار مختلف ارتش ایران، سالن سلاح‌های سرد، سالن مدال و نشان‌های ارتش و سلاح‌های گرم اهدائی به سران ارتش، سالن سلاح‌های سبک و سنگین و سالن سلاح‌های خارجی با قدمت طولانی است.
کاخ های ممنوعه مجموعه کاخ سعدآباد
کاخ سعدآباد گنجینه بزرگی از انواع کاخ‌ها از دوران قاجار تا به امروز است. سبک‌های معماری و تجهزات استفاده شده داخل کاخ در کنار فضای سرسبز سعدآباد هر گردشگری را شفته خود می‌کند. گرچه بسیاری از این کاخ‌ها به موزه تبدیل شده و درب‌های آن به روی عموم باز است اما متاسفانه برخی از این کاخ‌ها کاربری اداری داشته و امکان بازدید از آن‌ها وجود ندارد به ویژه این که این کاخ‌ها در اختیار نهاد ریاست جمهوری هستند. این کاخ‌های غیرقابل بازدید عبارتند از: کاخ اختصاصی «موزه تاریخ طبیعی سابق»، کاخ ملکه مادر، کاخ احمدرضا، کاخ فریده دیبا و کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی «موزه دفینه سابق».
هزینه و زمان پیشنهادی بازدید از کاخ سعدآباد
درب کاخ سعدآباد در طول سال به روی عموم باز است و همه روزه از ساعت ۹ صبح تا عصر امکان بازدید از کاخ سعدآباد را دارید به جز در برخی از ایام سوگواری مانند ۱۴ خرداد «رحلت امام خمینی ره»، ۲۱ رمضان «شهادت امام علی «ع»»، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق «ع»، ۹ و ۱۰ محرم «ایام تاسوعا و عاشورای حسینی»، ۲۸ صفر «رحلت حضرت رسول اکرم «ص» و شهادت امام حسن مجتبی «ع»». برای بازدید از کاخ سعدآباد باید هزینه ورودی بپردازید. حتی اگر فقط قصد استفاده از کافه یا رستوران کاخ سعدآباد را دارید نیز باید این هزینه ورودی را بپردازید. بد نیست بدانید که هزینه بازدید از موزه‌های کاخ سعدآباد ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد.
